HTTP (Hypertext Transfer Protocol) — bu veb-sahifalarni va boshqa resurslarni uzatishda ishlatiladigan protokol. U Internetdagi veb-brauzerlar va serverlar o'rtasida ma'lumotlar almashinishining asosiy protokolidir. HTTP foydalanuvchi tomonidan so'rov yuborilganidan so'ng serverdan ma'lumot olish uchun ishlatiladi va veb-sahifalarni ko'rsatish jarayonida qo'llaniladi.
HTTP ning Asosiy Vazifalari:
- So'rov yuborish va javob olish:
- HTTP protokoli yordamida veb-brauzer (mijoz) serverga so'rov yuboradi va server ushbu so'rovga javob qaytaradi. So'rovlar odatda URL (Uniform Resource Locator) shaklida yuboriladi.
- Ma'lumotlarni uzatish:
- HTTP orqali HTML hujjatlari, tasvirlar, videolar, va boshqa turdagi fayllar uzatiladi.
- Stateless protokol:
- HTTP har bir so'rovni mustaqil ravishda ko'rib chiqadi, ya'ni bir so'rovning natijasi boshqa so'rovlar uchun eslab qolinmaydi. Bu holat stateless deb ataladi.
HTTP Protokolining Ishlash Printsipi:
- So'rov yuborish:
- Foydalanuvchi veb-brauzeriga URLni kirganda, brauzer HTTP so'rovini yuboradi. Masalan, foydalanuvchi
https://www.example.com deb kiritganida, brauzer bu URLni serverga so'rov qilib yuboradi. - So'rovni qabul qilish:
- Server so'rovni qabul qilib, tegishli resursni (masalan, veb-sahifa) topadi va javob yuboradi.
- Javobni qaytarish:
- Server HTTP javobini yuboradi, bu javobda kerakli ma'lumotlar (masalan, HTML kodlari, tasvirlar, CSS, JavaScript fayllari) bo'ladi.
- Brauzerning resursni ko'rsatishi:
- Brauzer serverdan olingan ma'lumotlarni tahlil qilib, foydalanuvchiga ko'rsatadi.
HTTP Versiyalari:
- HTTP/1.0:
- HTTP protokolining birinchi versiyasi. U har bir so'rov uchun alohida ulanish o'rnatilishini talab qilgan.
- HTTP/1.1:
- HTTP/1.1 versiyasi, tarmoqning samaradorligini oshirish uchun bir nechta so'rovlar uchun bitta ulanishni ishlatish imkoniyatini yaratgan.
- HTTP/2:
- HTTP/2 - bu HTTP/1.1 dan yaxshilangan va tarmoq samaradorligini oshirishga qaratilgan yangi protokol versiyasi. U ko'p so'rovlarni parallel ravishda bitta ulanishda yuborishga imkon beradi.
- HTTP/3:
- HTTP/3, QUIC protokoli asosida yaratilgan va yanada tezroq va xavfsizroq ma'lumot uzatishni ta'minlaydi. HTTP/3 brauzerlar va serverlar o'rtasidagi ulanishlarni tezlashtirish uchun o'zgarishlarni amalga oshirgan.
HTTP Status Kodlari:
HTTP javoblarida status kodlari yordamida so'rovning natijasi haqida ma'lumot beriladi. Ba'zi umumiy status kodlari:
- 200 OK: So'rov muvaffaqiyatli bajarildi va natija qaytarildi.
- 301 Moved Permanently: Resurs doimiy ravishda boshqa manzilga ko'chirildi.
- 404 Not Found: So'rov bo'yicha resurs topilmadi.
- 500 Internal Server Error: Serverda xatolik yuz berdi.
HTTP va HTTPS:
- HTTP — bu shifrlanmagan, ochiq protokoldir. Ma'lumot uzatish jarayonida xavfsizlikni ta'minlamaydi.
- HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) esa HTTP protokolining xavfsiz versiyasidir. HTTPS SSL/TLS protokollari yordamida ma'lumotlarni shifrlashni ta'minlaydi, bu esa Internetda ma'lumotlarning maxfiyligini va yaxlitligini saqlashga yordam beradi.
HTTP Xavfsizligi:
HTTP protokoli o'zining ochiqligi va xavfsizlikka nisbatan kamchiliklari bilan tanilgan. HTTPS foydalanish, shuningdek, SSL/TLS shifrlash protokollari yordamida xavfsiz ulanishni ta'minlash orqali foydalanuvchilarni ma'lumotlar o'g'irlanishidan himoya qiladi.
